گقت و گو با رييس شوراي عالي کارشناسان رسمي دادگستري
در هفته به منظور آشنايي بيشتر با فعاليت و نحوه ورود به اين كانون‌ها، طي گفت و گويي با دكتر مرتضي محمدخان، رييس شوراي عالي كارشناسان رسمي دادگستري آخرين شرايط ورود به اين كانون‌ها را جويا شويم.
در تمام جهان قضات براي پي بردن به حقيقت از وجود كارشناساني متخصص و امين بهره مي‌گيرند تا با بررسي زواياي مختلف پرونده‌ها حقي از كسي ضايع نشود.
در ايران نيز بر پايه شناخت همين ضرورت بود كه از 70 سال پيش كارشناسان رسمي دادگستري درمحاكم قضايي مشغول به كار شدند و با گذشت زمان، پيشرفت تخصص‌ها و نيازهاي جامعه، مقررات جذب و فعاليت اين كارشناسان به تاييد مراجع قانوني رسيد و ساليانه شاهد جذب كارشناسان در رشته‌هاي مختلف هستيم.
در هفته اخير فرصتي پيش آمد تا به منظور آشنايي بيشتر با فعاليت و نحوه ورود به اين كانون‌ها، طي گفت و گويي با دكتر مرتضي محمدخان، رييس شوراي عالي كارشناسان رسمي دادگستري آخرين شرايط ورود به اين كانون‌ها را جويا شويم.
در اين گفت و گوي صميمانه دكتر ميرمحمود ساعي، مدير هماهنگي آزمون‌هاي شوراي عالي كارشناسان دادگستري كه سابقه حضوردر سازمان سنجش كشور را در پرونده خود دارد همراهيمان كرد كه ماحصل گفت و گو در پي مي‌آيد:
چه نيازي در كشور باعث تاسيس كانون كارشناسان قوه‌قضاييه شد؟
كانون كارشناسان رسمي دادگستري در ايران سابقه‌اي 70 ساله دارد و از سال 1317 زير نظر دفتر فني قوه‌قضاييه شروع به كار كرد و در سال 1339 با ماده واحده‌اي به تصويب مجلس رسيد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز در شوراي عالي انقلاب، استقلال اين كانون اعلام شد و در سال 1381 استقلال كانون به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد.
براساس قانون كانون كارشناسان قوه‌قضاييه، سازماني مستقل بوده كه توسط اعضايش كنترل مي‌شود و كار اصلي آن كارشناسي پرونده‌هاي قضايي است.
يك كارشناس رسمي دادگستري چه مسووليت‌هايي دارد و چه فعاليت‌هايي انجام مي‌دهد ؟
ساليانه چندين ميليون پرونده در دادگستري تشكيل مي‌شود كه نياز به كار كارشناسي دارد. در تمام كشورها روال به اين گونه است كه در تمام پرونده‌ها قاضي پس از نظر كارشناس حكم خود را اعلام مي‌كند.
به عبارتي كارشناس به عنوان يك شاهد عيني متخصص با مطالعه ابعاد مختلف پرونده و انجام تحقيقات ميداني، زواياي مختلف پرونده را براي قاضي روشن مي‌كند تا او راحت‌تر بتواند حكم خود را صادر كند. به همين دليل كارشناسان بايد در حوزه كاري خود تخصص بالايي داشته باشند چون نظر آنها بر سرنوشت پرونده‌ها تاثير گذار است و قضات با اعتماد به كارشناسان حكم صادر مي‌كنند.
البته در قانون پيش‌بيني شده كه طرفين پرونده در صورت ناراضي بودن مي‌توانند به نظر كارشناس اعتراض نمايند تا در مراحل بعدي دادرسي با حضور گروه‌هاي سه، پنج، هفت و در مواقعي نه نفره كارشناسي پرونده مورد بررسي قرار گيرد.
كارشناسان عضو كانون به چه صورت انتخاب مي‌شوند؟
كار كارشناسي تركيبي از علم و تجربه مي‌باشد و نياز به تخصص، شجاعت، بينش، درايت، مديريت و تشخيص درست دارد. به همين دليل ورود به عرصه كارشناسي نيز بسيار مشكل است و شرايط خاص خود را دارد كه اين شرايط در ماده 15 قانون كانون كارشناسان رسمي دادگستري پيش بيني شده است.
همانطور كه در آگهي شوراي عالي كارشناسان دادگستري كه در نشريه بازاركار به چاپ رسيده و هم در دفترچه ثبت‌نام مشخص شده حداقل مدرك مورد نياز براي ورود به اين عرصه مدرك كارشناسي با سابقه كار 5 تا 15 ساله است. افراد پس از قبولي در آزمون كتبي بايددر مصاحبه عملي نيز شركت كنند و سپس گزينش مي‌شوند.
در نهايت نيز با استعلام از نهادهاي مسوول وثاقت آنها براي كارشناسي احراز مي‌شود ودر صورت پذيرفته شدن حداقل يك سال زير نظر يك كارشناس باتجربه دوره كارآموزي را سپري مي‌كنند و طبق سلسله مراتبي صلاحيت لازم براي كارشناسي‌هاي مختلف را بدست مي‌آورند.
با اين اوصاف كار ما به اين صورت نيست كه فرد از دانشگاه مدركي بگيرد و با يك دوره چندين ماهه كارشناس شود. چون كار كارشناسان رسمي دادگستري خيلي حساس است وكارشناسان به صورت مستقيم با حقوق مردم سر و كار دارند.
آيا شرايط ويژه‌اي را نيز براي ورود نخبگان و مديران با تجربه كشور در نظر گرفته‌ايد؟
بله، در راستاي اعتلاي بيشتر سطوح علمي و تخصصي و ارتقاء بيشتر نظرات كارشناسي و انطباق آن با علوم روز تسهيلاتي پيش‌بيني كرده‌ايم تا براساس آن اعضاي هيات علمي با مرتبه دانشياري و بالاتر و سوابق تجربي و علمي لازم در رشته خود و همچنين مديران ارشد ستادي و اجرايي با سوابق مديريتي موفق مرتبط با رشته تحصيلي خود كه واجدشرايط باشند بتوانند در آزمون شركت كنند و تعدادي از آنها كه حدنصاب لازم را كسب كنند علاو بر ظرفيت مورد نياز جذب خواهند شد. البته هم اكنون نيز تعداد زيادي از كارشناسان ما را وزرا، معاون وزير، روساي بانك‌ها و بيمه‌ها تشكيل مي‌دهند.
با توجه به پيشرفت تكنولوژي در جوامع شما چه تغييراتي در رشته‌هاي كارشناسي خود ايجاد كرده‌ايد؟
هم‌اكنون 74 رشته اصلي كارشناسي داريم كه اخيراً رشته‌هاي جديد كارشناسي نانوتكنولوژي، بيوتكنولوژي و فناوري اطلاعات، امورسرمايه گذاري، پولي و اعتباري نيز در حال بررسي است.
در ضمن در سال‌هاي اخير رشته‌هاي كلي را نيز به صورت تخصصي‌تر تقسيم‌بندي كرديم. به عنوان مثال قبلاً رشته‌اي با عنوان صنعت و فن بود كه درحال به 11 رشته نفت، گاز، پتروشيمي، فلزات و… تقسيم شده است.
البته هم‌اكنون در دنيا پيشرفت‌هاي خوبي در زمينه كارشناسي صورت گرفته و كارشناسان به وسيله كارتون و انيميشن صحنه حادثه را براي قاضي بازسازي مي‌كنند.
آيا فقط قوه‌قضاييه از خدمات كارشناسان دادگستري استفاده مي‌كند؟
خير، فعاليت اصلي كارشناساسان در قوه‌قضاييه است اما در سال‌هاي اخير با در پيش گرفتن سياست‌هاي خصوصي‌سازي و اصل 44 قانون اساسي در قوه مجريه و دستگاه‌هاي مختلفي كه نياز به مبادلات دارند از نظرات كارشناسان استفاده مي‌شود و نظرات كارشناسان مورد قبول بازرسان و ديوان محاسبات است.
هم‌اكنون چه تعداد كارشناس در كشور مشغول به كار است؟
قبل از سال 1384 در كل كشور حدود 6 هزار كارشناس مشغول به كار بوند اما هم‌اكنون براساس قانون دو سازمان وظيفه جذب كارشناسان را انجام مي‌دهد كه يكي ما و ديگر نيز طبق ماده 187 قانون برنامه سوم توسعه كارشناسان مراكز امور مشاوران قوه‌قضاييه هستند.
ما از سال 84 به بعد با توجه به تاكيدات رياست محترم قوه‌قضاييه مبني بر رسيدگي سريعتر به پرونده‌ها و بهداشت قضايي در آزمون‌هايي كه برگزار كرده‌ايم12 هزار نفر كارشناس جديد پذيرفته‌ايم كه مرحله گزينش و تعيين وثاقت خود را سپري مي‌كنند.
از اين ميان تاكنون وضعيت حدود 6 هزار نفر از آنان مشخص شده و مشغول دوره كارآموزي هستند كه اميدواريم وضعيت مابقي نيز تا تابستان روشن شود و كارشناسان ما در سطح كشور به حدود 17 هزار نفر برسد.
با توجه به شرايط كشور و تعداد زياد پرونده‌ها در قوه‌قضاييه آيا اين تعداد كارشناس كافي است؟
اگر به صورت آرماني نگاه كنيم بايد در تمامي پرونده‌ها كارشناسان نظرات خود را بيان كنند بعد حكم صادر شود اما به نظر ما مهم‌تر از تعداد كارشناس، ضريب و كيفيت كار كارشناسان است.
چون كارشناسي شغل نيست، بلكه يك تخصص و حرفه‌اي است كه در موارد مورد نياز از وجود اين افراد استفاده مي‌شود. هم‌اكنون در بعضي از رشته‌ها در مراكز استان‌ها ممكن است كمبود كارشناس احساس نشود، ولي در خيلي از شهرستان‌ها نقاط دورافتاده و مرزي تغريبادر همه تخصص‌ها كمبودهايي داريم كه علت آن نيز اين است كه كارشناس بايد مقيم آن شهر باشد. البته در برنامه‌ها پيش‌بيني كرده‌ايم كه اين كمبودها را نيز جبران كنيم.
با وجود كارشناساني كه زير نظر قوه‌قضاييه تحت عنوان ماده 187 انتخاب مي‌شوند هم‌اكنون نحوه انتخاب كارشناس از طرف قضات به چه صورت است؟
قاضي خودش مختار است كه از هر كسي كه مي‌تواند در شفاف شدن پرونده كمك كند مشاوره بگيرد. ولي عمدتاً قضات از ميان كارشناسان مورد اعتماد خود براي امر كارشناسي بهره مي‌گيرند و گاهي هم ممكن است در بعضي از مواقع كارشناس به صورت قرعه‌كشي از ميان كارشناسان موجود انتخاب شود.
به همين دليل ما قوه قضاييه بيش از آنكه به فرد بنگرد كه از كدام واحد است، كيفيت كار را مدنظر قرار مي‌دهيم و در برخي رشته‌ها ميانگين تجربه كارشناسان ما به 30 سال مي‌رسد البته اگر تعداد كارشناسان زياد شود ممكن است در سال به آنها چند پرونده هم نرسد و اين امر منجر به كاهش انگيزه و ورزيدگي آنها مي‌شود.
البته طرحي است كه در آينده وضعيت كارشناسان كانون و ماده 187 تعيين تكليف شود كه چگونه فعاليت خود را ادامه دهند. اما به نظر ما هر دو گروه قانوني هستند و اين قاضي است كه با توجه به پرونده و توانايي‌ها و سوابق كارشناسان، كارشناس مورد نظر خود را انتخاب مي‌كند.
درآمد كارشناسان به چه صورت است و از چه طريقي تامين مي‌شود؟
همانطور كه گفتم كارشناسي شغل محسوب نمي‌شود. فرد مي‌تواند در حوزه تخصصي خود مشغول به كار باشد و در صورت ارجاع پرونده در اسرع وقت آن را نيز بررسي كند.
پس او مشكل درآمد ندارد. همچنين از لحاظ اعتقادي نيز كمك به افرادي كه مشكلي دارند يك وظيفه ديني و شرعي است. ولي از آنجايي كه انجام دادن كار كارشناسي مستلزم صرف وقت و زحمتي است، تعرفه‌هايي براي دستمزد كارشناسان تعيين شده و قاضي با ارجاع پرونده حق‌الزحمه آن را نيز تعيين مي‌كنند.
البته افراد با تجربه و كساني كه نظرات كارشناسي دقيقي به قضات ارايه دهند معمولاً درآمدهاي بالايي نيز دارند. در ضمن كارشناسان نياز به دفتر و مغازه ندارد. اگرچه تشكيل دفتر نيز بلامانع است ولي كارشناس با يك شماره تلفن كه در اختيار دادگاه‌ها قرار مي‌دهد، مي‌تواند فعاليت كند.
آيا بعد از پذيرفته شدن كارشناسان براي به روز كردن اطلاعات آنها دوره‌هاي آموزشي برگزار مي‌شود؟
بله. طبق قانون نيز وظيفه داريم دوره‌هايي را براي ارتقاء صلاحيت كارشناسان برگزار كنيم كه هم‌اكنون پررنگتر از گذشته دنبال مي‌شود. چون به كارشناسان در بدو ورود صلاحيت كارشناسي همه كار، داده نمي‌شود و در طي سال‌هاي متمادي تجربه‌هاي جديد را بدست مي‌آورند و صلاحيت‌هاي جديدي را دريافت مي‌نمايند.
البته اخيراً به فكر تاسيس پژوهشكده‌اي نيزهستيم تا تجربيات كارشناسان باتجربه در اختيار كارشناسان ديگر قرار گيرد. همچنين بايد به اين نكته نيز اشاره شود كه سعي مي‌كنيم تعداد كارشناساني راكه بتوانند به كارشناسان ما آموزش دهند بيشتر جذب كنيم زيرا ما اينجا كارشناساني با سابقه وزارت معاون وزير و مسووليت‌هاي بالاي اجرايي روساي بانك‌ها و بيمه‌ها داريم كه به همراه خود سال‌ها تجربه و دانش را همراه دارند.
آيا براي آزمون ظرفيت خاصي تعيين شده و يا نه داوطلبان حدنصاب را بياورند پذيرفته مي‌شوند؟
ظرفيت پذيرش در هر رشته و محل براساس نياز دادگاه‌ها و محاكم قضايي آن حوزه تعيين مي‌شود و در حال حاضر 22 كانون مستقل ما در مراكز استان‌ها و 8 نمايندگي در 8 مركز استان نيازها را جمع‌آوري و به ما اعلام مي‌كنند.
با اين وجود در هر رشته و شهر در صورت وجود متقاض واجد شرايط معمولاً نيازهاي قضايي را تامين مي‌كنيم.
البته حدنصاب‌هايي تعيين شده براي شهرهاي مختلف متفاوت است و ممكن است در رشته‌هايي يا شهرهايي كسي حدنصاب‌ها را كسب نكنند و هيچ داوطلبي پذيرفته نشود.
تعدادي از خوانندگان سوالاتي در رابطه با سابقه كار دارند و اينكه سابقه‌كار به تاييد چه نهادي بايد برسد؟
همانطور كه در آگهي مشخص شده است متقاضي در رشته‌هايي كه دوره تحصيلي در دانشگاه وجود دارد بايد بعد از اخذ مدرك، پنج سال تمام سابقه كار عملي و تجربه در آن رشته را داشته باشند و در بعضي از رشته‌ها كه دوره تحصيلي مرتبط ندارد، بايد 15 سال سابقه كار داشته باشد كه ارايه گواهي از مراجع معتبري كه مشغول كار بوده با تشخيص كميسيون گواهي كننده كفايت مي‌كند.
يا اينكه فرد مي‌تواند حكم استخدامي خود را با ذكر سابقه كه گواهي اشتغال به كار مورد نظر نيز ضميمه باشد،ارايه كند. ما نيز استعلام‌هاي خود را انجام مي‌دهيم. ولي تجربه نشان داده كه افراد معولا سر پنج سال سابقه نمي‌آيد و پس از پختگي لازم جذب سيستم مي‌شود.
سوالات آزمون از چه منابعي است و آزمون به چه صورت برگزار مي‌شود؟
طبق قانون سوالات بايد از منابع دانشگاهي طراحي شود كه اين مطلب را هم در دفترچه راهنماي ثبت‌نام و هم در آگهي منتشر شده در نشريه وزين بازاركار به متقاضيان ابلاغ كرده‌ايم، البته معناي اين مطلب را نبايد اين طور تلقي كرد كه مثلاً مانند آزمون ورود به مقاطع تحصيلي بالاتر دانشگاهي باشد.
با وجود اينكه در بين شركت‌كنندگان افراد با مدارك تحصيلي كارشناسي‌ارشد و دكتري نيز وجود دارند، ولي با توجه به ماهيت كاري كه يك نفر كارشناس رسمي بايد در آينده انجام دهد، اولاً سطح سوالات، معمولاً در سطح دوره كارشناسي يا ليسانس مي‌باشد، ثانيا، سوالات صرفاً از اين جهت كه فقط محفوظات متقاضي را بسنجد، طراحي نمي‌شود، بلكه سعي مي‌شود، سوالات بيشتر جنبه كاربردي داشته باشد و شركت‌كننده در امتحان با استفاده از معلوماتي كه در طول تحصيلي خود كسب كرده و در طول پنج سال بعد از اخذ مدرك عملاً در محيط كار، مورد استفاده قرار داده، بتواند به سوالات مطرح شده پاسخ گويد و پاسخ اين سوال كه در آزمون چگونه برگزار مي‌شود؟ بايد گفت، سوالات در هر رشته با توجه به نوع كاري كه كارشناس انجام خواهد داد در رشته مورد نظر با رعايت نكات پيش گفته، ممكن است، چهار گزينه‌اي باشد يا سوالات تشريحي با جواب‌هاي نكته يا كوتاه باشد و يا تركيبي از هر دو.
در چگونگي نوع سوالات به ماهيت رشته و تعداد شركت‌كنندگان در آن رشته نيز توجه مي‌شود، سوالات آزمون رشته‌هاي پرمتقاضي حتماً تستي چهارگزينه‌اي خواهد بود.
آيا آزمون به صورت متمركز برگزار خواهد شد يا در هر كانون به طور جداگانه؟
آزمون متقاضيان 63 رشته‌اي كه ثبت نام آن در حال حاضر انجام مي‌شود در نوبت‌هاي متعدد برگزار مي‌شود، اولويت با رشته‌هايي است كه تعداد متقاضيان آنها زياد است كه معمولاً در آزمون اين قبيل رشته‌ها را در مراكز استان‌ها با همكاري دانشگاه‌ها و با نظارت مستقيم شوراي عالي و با همكاري كانون‌ها برگزار مي‌كنيم.
سعي مي‌كنيم آزمون اين رشته‌ها را قبل از شروع ماه مبارك رمضان برگزار كنيم. اما رشته‌هايي كه تعداد متقاضيان آنها براي كانون‌ها اندك است، مثلاً ممكن است در رشته‌هاي خاصي در كل 30 كانون فقط 50 تا 60 نفر متقاضي باشد كه معمولاً آزمون اين قبيل رشته‌ها به صورت متمركز و فقط در تهران و بعد از ماه مبارك رمضان برگزار مي‌شود.
شايان ذكر است كه علاوه بر اعلام زمان برگزاري امتحان در نشريه بازاركار و در پايگاه اطلاع‌رساني شوراي عالي كارشناسان رسمي دادگستري (www.scioe.org)،زمان و مكان برگزاري در كارت ورود به جلسه آزمون به آدرس پستي متقاضيان كه در فرم ثبت‌نام به ما اعلام كرده‌اند، با پست پيشتاز ارسال مي‌گردد.
پذيرفته‌شدگان آزمون امسال چه زماني مي‌توانند مشغول به كار شوند؟ چون در گذشته در مواردي شاهد بوديم زمان آزمون تا شروع به كار شدن چندين سال به طول مي‌انجامد؟
با اينكه قانوناً بايد ظرف دو ماه نتايج آزمون اعلام شود، اما عملاً چنين اتفاقي نمي‌افتد، علتش اين است كه اولاً كليد سوالات بعد از آزمون بايد تهيه شود ثانياً پاسخنامه‌ها با كليد تهيه شده در سازمان‌هاي معتبر تصحيح شود، ثالثاً ليست نمرات بدون درج نام و نام خانوادگي در هر شهر و هر استان در اختيار كميسيون آزمون قرار گيرد.
رابعاً حدنصاب لازم با توجه به نياز شهرستان و نمرات شركت‌كنندگان پيشنهاد شود و پس از تصويب شوراي عالي كارشناسان نتجيه آزمون كتبي به متقاضيان اعلام مي‌شود كه معمولاً اين آزمون تا 70% نمره متقاضي را تشكيل مي‌دهد، سپس اين مجازشدگان طبق برنامه مشخصي به امتحان شفاهي (مصاحبه علمي) دعوت مي‌شوند كه بايد مدارك مثبته را براي اثبات تجارب كاري خود همراه بياورند و پس از برگزاري آزمون شفاهي، افرادي كه حدنصاب لازم را در هر دو آزمون كسب نمايند، به كميسيون ماده 13 قانون كه از پنج عضو اصلي و دو عضو علي‌البدل از بين حقوقدانان توسط رييس محترم قوه‌قضاييه انتخاب مي‌شود و بقيه اعضاء از بين كارشناسان رسمي با پيشنهاد شوراي عالي كارشناسان و تاييد رييس محترم قوه‌قضاييه منصوب مي‌شوند، معرفي مي‌شوند و اين كميسيون موظف است علاوه بر تشخيص صلاحيت‌هاي مندرج در ماده 15 قانون كانون كارشناسان كه در آگهي ثبت‌نام درج شده است صلاحيت‌هاي اولويت‌هاي اخلاقي مندرج در قانون را نيز بررسي و پس از اطمينان از صحت و سلامت فرد و اطمينان از وثاقت او، نتيجه را به شوراي عالي اعلا م مي‌نمايد كه پس از اين مرحله است كه پذيرفته‌شدگان بايد يك سال كارآموزي خود را تحت نظر يك كارشناس رسمي مجرب و كارآزموده شروع مي‌نمايد،اگر نظرات كارشناس راهنما در طول دوره كارآموزي در مورد متقاضي مثبت باشد، جلسه تحليف يا اتيان سوگند برگزار مي‌شود و پروانه كارشناس رسمي دادگستري با صلاحيت‌هاي اوليه به كارشنان داده مي‌شود و يكي از علل مهم طولاني شدن زمان طي همين مراحل است كه براي همه الزامي است.
در پايان شما براي متقاضيان شركت در اين آزمون چه توصيه‌اي داريد؟ آنها با مشاهده چه تخصص و توانايي مي‌توانند در اين حرفه موفق شوند؟
در ابتدا بايد بدانند كه كار كارشناسي كار آساني نيست و به راحتي هركسي نمي‌تواند آن را انجام دهد. كارشناسان بايد داراي ضريب هوشي بالا و روحيه تجسس‌گرايي باشند، چون مي‌بايست حقيقت را از دو طرف پرونده كه هر كدام وكلاي واردي دارند كشف كنند.
البته كارشناسان به تدريج شكل مي‌گيرند و تجربياتشان بيشتر مي‌شود. اين افراد بايد احساس كنند كه مي‌توانند امين باشند و كساني كه مسايل را سرسري بگيرند و نتوانند احساس و قبول مسئوليت نمايند و تيزبيني لازم را نداشته باشند و تقواي لازم را در خود نبينند، بهتر است براي اين كار داوطلب نشوند و افراد با معلومات اندك و فاقد تجربه نيز معمولا از عهده چنين كار حساسي بر نمي‌آيند.
به تجربه ثابت شده است كه علم و تجربه كارشناسان معولا از سطح متوسط علي جامعه بالاتر و بيشتر است. براي همه متقاضيان در همه شوون زندگي آرزوي موفقيت دارم. (منبع: پرتال اشتغال)
مجتمع مهندسین البرز 
